Tuesday 19 July 2016

Διάψαλμα: Η Λειτουργική Σιωπή
«Ἀνάπαυλα πρὸς μηρυκασμὸν τῶν νοημάτων»

Τό «διάψαλμα» εἶναι ἕνας τεχνικός ὅρος καί ἀναφέρεται σέ πολλούς Ψαλμούς∙ θά τό συναντήσουμε πολλές φορές. Φυσικά, ὅταν ἔγραφε ὁ Δαβίδ αὐτόν τόν Ψαλμό, δέν ἔπιασε νά γράψει τή λέξη διάψαλμα. 
Εἶναι τεχνικός ὅρος καί ἀναφέρεται φυσικά στούς μουσικούς, στό τί θά ἔκαναν ἐδῶ. Θά σᾶς πῶ μόνο τρεῖς γνῶμες, πού εἶναι πάρα πολύ ὡραῖες. 
Ὁ Θεοδώρητος λέει ὅτι διάψαλμα σημαίνει «μέλους ἐναλλαγήν»· ἀλλάζει τό μέλος, ἀλλάζει ἡ μουσική, ἀλλάζει τό μέτρο, καί εἶναι κάτι πού τό συναντᾶμε πολλές φορές μέσα στά μουσικά κείμενα. 
Ὁ μέγας Ἀθανάσιος λέει ὅτι τό διάψαλμα εἶναι νοήματος ἐναλλαγή, ἀλλάζει τό νόημα. Στόν προκείμενο Ψαλμό πραγματικά ἔχουμε ἐναλλαγή σκηνῆς, γιατί ἐδῶ σταματάει ἡ σκηνή στή γῆ καί ἀνοίγεται στόν Οὐρανό.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης ὅμως ἔχει κάτι ὑπέροχο. Θά προτιμοῦσα νά κρατήσουμε τό τρίτο, ὄχι γιατί τά δύο πρῶτα πραγματικά δέν ἔχουν ἀξία, ἀλλά αὐτό ἔχει μία βαθύτερη καί πνευματικότερη ἔννοια. Τό διάψαλμα, λέει, εἶναι «ἀνάπαυλα πρὸς μηρυκασμὸν τῶν νοημάτων», ἀνάπαυλα γιά νά ξανασκεφτοῦμε τά νοήματα! 
Σ’ αὐτό θά μείνουμε.
Ξέρετε ὅτι τά μηρυκαστικά ζῶα –τά πρόβατα, οἱ κατσίκες, οἱ καμῆλες, ὅλα αὐτά εἶναι μηρυκαστικά– ἁρπάζουν γρήγορα - γρήγορα τήν τροφή τους, τήν τρῶνε γρήγορα - γρήγορα, τή μαζεύουν στό πρῶτο στομάχι τους, καί μετά μέ τήν ἡσυχία τους κάθονται καί μηρυκάζουν, ξαναμασοῦν, καί ἀπολαμβάνουν ἐκεῖνο πού ἔφαγαν βιαστικά.
Ἐδῶ λοιπόν μπαίνει μία λειτουργική σιωπήΑὐτή ἡ λειτουργική σιωπή ὑπάρχει καί μέσα στή Θεία Λειτουργία, πού ὅμως τεχνικά δέν τήν τηροῦμε. 
Ξέρετε πόσα σημεῖα λειτουργικῆς σιωπῆς ἔχουμε μέσα ἐκεῖ, στή Θεία Λειτουργία; Πρῶτα - πρῶτα, πρίν ἀρχίσει, στό τέλος τοῦ Ὄρθρου, λέμε ἕνα ἀπολυτίκιο. Ἄν εἶναι Κυριακή, λέμε τό γνωστό «Σήμερον σωτηρία τῷ κόσμῳ γέγονεν...»· ἄν ὅμως εἶναι καθημερινή, ἔχουμε τό ἀπολυτίκιο τοῦ Ἁγίου τῆς ἡμέρας. Δέν προλαβαίνει νά τελειώσει ὁ ψάλτης, συναπτά θά ἔλεγα, ἁλυσσιδωτά, κι ἀμέσως ἀκοῦτε τόν ἱερέα: «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρὸς...» καί τά λοιπά. 
Δέν μένει κανένα χρονικό διάστημα, τόσο, πού πάρα πολλοί ἄνθρωποι νομίζουν ὅτι εἶναι μία συνέχεια. Ἐκεῖ ὅμως πρέπει νά γίνει γιά μερικά δευτερόλεπτα μία σιωπή. Ὅταν τελειώσει τό ἀπολυτίκιο, ὁ ἱερέας πρέπει νά κρατάει τό εὐαγγέλιο καί νά περιμένει λίγο. Ἄν τό ἔχετε προσέξει, προσπαθῶ νά τό κάνω αὐτό, δηλαδή νά ἔχουμε μερικές στιγμές σιωπῆς.
Ὅπως ἀκριβῶς εἶναι μέσα σ’ ἕνα μουσικό κομμάτι, μέσα σέ μία συναυλία, πού ἔχουμε τά φόρτε, ἔχουμε τά πιανίσιμα, ἔτσι ἔχουμε καί τή σιωπή καί ὅλα ἔχουν τήν ἀπόλυτα σωστή τους θέση. Μάλιστα ἡ σιωπή ὑποβάλλει ἐξ ἴσου, ὅπως θά ὑπέβαλλε ἴσως ἕνα φόρτε ἤ ἕνα πιανίσιμο μέσα στή μουσική. Τό φόρτε εἶναι τό δυνατό, τό ὑψηλό· τό πιανίσιμο εἶναι τό χαμηλό, τό μαλακό. 
Ἔτσι πρέπει νά γίνει καί στή Θεία Λειτουργία μία σιωπή· μπαίνουμε σ’ ἕνα Μυστήριο.
Ἕνα ἄλλο σημεῖο σιωπῆς, πού σημειώνει ὁ ἀείμνηστος πατήρ Γερβάσιος Παρασκευόπουλος στή Λειτουργική του Ἐπιστασία, εἶναι τό ἑξῆς. Ἀνάμεσα στόν ἱερέα, τόν διάκονο καί τόν λαό γίνεται ἕνας διάλογος: «Ἄνω σχῶμεν τὰς καρδίας», «Ἔχομεν πρὸς τὸν Κύριον», «Εὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ», «Ἄξιον καὶ δίκαιον». Αὐτός ὁ διάλογος εἶναι τό προοίμιο τῆς εὐχῆς τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς, τῆς μακρότατης αὐτῆς εὐχῆς, πού εἶναι χωρισμένη σέ εἴκοσι ἑπτά διαλογικά κομμάτια. Ἕνα κομμάτι ἀπό τά εἴκοσι ἑπτά εἶναι καί τό Ἀμήν. Ὅταν θά πεῖ ὁ λαός «Ἄξιον καὶ δίκαιον», ἐκεῖ τελειώνει τό προοίμιο, καί μπαίνουμε στό κύριο θέμα τῆς εὐχῆς, στό πρῶτο κομμάτι της, γιατί ὅλο εἶναι εὐχή, «Ἄξιον καὶ δίκαιον σὲ ὑμνεῖν, σὲ εὐλογεῖν...» καί τά λοιπά. 
Ὅμως ἀνάμεσα στό «Ἄξιον καὶ δίκαιον» τοῦ λαοῦ καί τήν εὐχή πρέπει νά μεσολαβήσει γιά μερικές στιγμές μία λειτουργική σιωπή, ὥστε νά δημιουργηθεῖ ἕνα κλίμα περισυλλογῆς, δέους. Καί μετά, μέσα στή σιωπή τοῦ ναοῦ, νά ἀκουστεῖ ἡ φωνή τοῦ ἱερέως, «Ἄξιον καὶ δίκαιον...», σ’ ἕναν βαρύ τόνο, ὅτι πραγματικά εἶναι ἄξιο καί δίκαιο νά ὑμνεῖται τό Ἅγιο Ὄνομά Του.
η συνέχεια εδώ

No comments:

Post a Comment