Ὀκτώηχος

Οκτώηχος, ή Οκτάηχος, ή Οκταηχία

(Διεθνώς: Octoechos, Προφορά: Oktōēchos, Νέα Ελληνικά: Οκταηχία, Αρχαία Ελληνικά: Ὀκτώηχος → από το ὀκτώ + ἦχος, Σλάβικα:Октоихъ Οκτώηχ → από το Окто οκτώ + ихъ ήχος, ή Осмогласникъ Οσμογκλάσνικ → από το о́семь οκτώ + гласъ φωνή) είναι το όνομα του μουσικού συστήματος των οκτώ ήχων[1] που χρησιμοποιείται για την σύνθεση εκκλησιαστικών ψαλμών στην Βυζαντινή, Συριακή, Κοπτική, Αρμένικη, Λατινική και Σλάβικη εκκλησία.[2]

Οι οκτώ ήχοι ή τρόποι της είναι:[3]

ήχος α΄ ήχος β΄ ήχος γ΄ ήχος δ΄

ήχος πλάγιος του α΄ ήχος πλάγιος του β΄ ήχος βαρύς ήχος πλάγιος του δ΄

Οι φθόγγοι ή τόνοι της οκτωήχου διακρίνονται σε επτά και ονομάζονται:[4]

πΑ

Βου

Γα

Δι

κΕ

Ζω

νΗ

Ονοματολογία

Τα ονόματα που αποδίδονται στους οκτώ ήχους διαφέρουν στις μεταφράσεις της εκκλησιαστικής σλαβονικής γλώσσας. 
Το σλαβονικό σύστημα υπολογίζει τους πλάγιους ήχους ως Glas 5, 6, 7, και 8. 
Αυτές οι διαφορές που παρουσιάζονται στον πίνακα παρακάτω μαζί με τα Αρχαία Ελληνικά ονόματα των οκτάβων και σύμφωνα με τους Αγιοπολίτες[5] και τις ψαλτικές πραγματείες των Καρολίγγειων θεωρητικών, καθώς και τα αντίστοιχα αρμενικά ονόματα. 
Παρακαλώ σημειώστε ότι οι συνθέτες του 15ου αιώνα, όπως ο Μανουήλ Χρυσάφης, Λαμπαδάριος στην Αυλή των Παλαιολόγων της Κωνσταντινούπολης, αντάλλαξαν τη Φρυγική με τη Λυδική.

Αρχαία Ελληνική	Βυζαντινή	Εκκλησιαστική Σλαβονική	Αρμενική	Καρολίγγειος	Διεθνής
Δωρική	ἦχος πρῶτος	гласъ а.	Tzayn 1	Tonus primus / Authentus protus	First
Φρυγική	ἦχος δεύτερος	гласъ в.	Tzayn 2	Tonus tertius / Authentus deuterus	Second
Λυδική	ἦχος τρίτος	гласъ г.	Tzayn 3	Tonus quintus / Authentus tritus	Third
Μιξολυδική	ἦχος τέταρτος	гласъ д.	Tzayn 4	Tonus septimus / Authentus tetrardus	Fourth
Υποδωρική	ἦχος πλάγιος τοῦ πρώτου	гласъ є.	Koghm 1	Tonus secundus / Plagis proti	Plagal of the First
Υποφρυγική	ἦχος πλάγιος τοῦ δευτέρου	гласъ ѕ.	Koghm 2	Tonus quartus / Plagis deuteri	Plagal of the Second
Υπολυδική	ἦχος βαρύς	гласъ з.	Koghm 3	Tonus sextus / Plagis triti	Grave
Υπομιξολυδική	ἦχος πλάγιος τοῦ τετάρτου	гласъ и.	Koghm 4	Tonus octavus / Plagis tetrardi	Plagal of the Fourth

Σημειώστε ότι οι νότιοι Σλάβοι χρησιμοποιούν το βυζαντινό μουσικό σύστημα και, παρ' όλα αυτά, χρησιμοποιούν την παραλλαγή της αρίθμησης που βρίσκεται πάντα στα κείμενα της εκκλησιαστικής σλαβονικής γλώσσας.[6]

Περίοδοι

Ο όρος διαχωρίζεται χρονολογικά σε τρεις περιόδους:

1. Αγιοπολίτικη Οκτώηχος
6ος-13ος αιώνας
Ιωάννης Δαμασκηνός[5]

2. Παπαδική Οκτώηχος
13ος-18ος αιώνας
Ιωάννης Κουκουζέλης[7]

3. Νεοβυζαντινή Οκτώηχος
18ος-21ος αιώνας
Χρύσανθος εκ Μαδύτου[2]

Παραπομπές

1. Άλμα πάνω
   ↑ Ψάχου Κωνσταντίνου, "Το Οκτάηχον σύστημα της Βυζαντινής Μουσικής", Εκδόσεις Μιχ. Ι. Πολυχρονάκης, Νεάπολις Κρήτης, 1980
   ↑ Άλμα πάνω, στο:2,0 2,1 Χρύσανθος εκ Μαδύτου (1832), Θεωρητικὸν μεγὰ τῆς Μουσικῆς, Τεργέστη: Michele Weis, ανακτήθηκε στις 11 Απριλίου 2012
   Άλμα πάνω↑ Ήχοι Βυζαντινής μουσικής σε εξέλιξη από την Πυθαγορική Οκτάχορδο.
   Άλμα πάνω↑ Φθόγγοι Βυζαντινής μουσικής.
   ↑ Άλμα πάνω, στο:5,0 5,1 Σύμφωνα με την πρώτη παράγραφο των Αγιοπολιτών, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός υποτίθεται ότι είναι ο συγγραφέας της πραγματείας του 9ου αιώνα: Raasted, Jørgen, επιμ. (1983). The Hagiopolites: A Byzantine Treatise on Musical Theory. Cahiers de l'Institut du Moyen-Âge Grec et Latin. 45. Copenhagen: Paludan.
   Άλμα πάνω↑ Восточно Церковно Пѣнiе – Часть 1 – Воскресникъ, Άγιο Όρος: Ιερά Μονή Ζωγράφου, 1904
   Άλμα πάνω↑ Αλεξάνδρου, Μαρία (1996). «Τὸ Μέγα Ἴσον τοῦ Κουκουζέλη: Ansätze einer kritischen Edition». Cahiers de l'Institut du Moyen-Âge grec et latin 66: 3–23.